21 Nkwekwezi 2025
Ngu Siphathisiwe Ncube

Inhlanganiso yeAmnesty International Zimbabwe iqhube izifundo esigabeni sika Ward 1 lapho enikeze izakhamizi zeNkashe, Masholomoshe leMagedleni izifundo ngokuguquka komumo womkhathi lamalungelo loluntu.
Oyethule izifundo obevela kunhlanganiso yeAmnesty International Zimbabwe uMnumzana Effort Nkazimulo Dube uchaze ukuba ukuguquka komumo womkhathi yinguquko ebakhona emumeni womkhathi ngemva kwesikhathi esithile.
“Ukuguquka komumo womkhathi sekuyinsakavukela ensukwini zanamhla siqhathanisa lokwakusenzakala endulo. Abantu abasemaphandleni balakho ukuphanjaniswa yikuguquka komumo womkhathi. Lokhu kubangelwa yikuthi esikhathini lezindawo zihleli njalo nje zitshisa.
“Okunye okubangela ukuguquka komkhathi yintuthu ephuma ezimoteni, emanda, gases, ukuguquka kwemvelo njengokuguquka kokutshisa kwelanga. Ukuguquka komumo womkhathi ngokutshisa kwelanga sekuphambanise uzulu,” kutsho uDube.
“Ukuguquka komumo womkhathi sekukhweze izinga lokutshisa okudala ukuvama kwemikhuhlane ehlasela abantu lezifuyo. Kubalokubhaha kwendlala ngenxa yokuphunguka kwezulu okudala ukuthi kubelokuswelakala kwamanzi. Umkhathi uyanjalo utshise kakhulu kubelokufa kwabantu.
“Kuvamile njalo ukuthi ukuguquka komkhathi kuletha iskhukhula sezulu ngenxa yokutshisa kakhulu. Inotho yemvelo layo iya inciphe ikakhulu sikhangele isimo samacimbi aselilihlo lentwana kuminyaka leyo, konke lokhu kubangelwa yikuguquka komumo womkhathi,” kutsho uDube.
Umnu Dube uqhubeke ethi amalungelo abantu asuke ancindezeleke ngenxa yenhlupho ezilethwa yikuguquka komumo womkhathi.
“Ngokuguquka komumo womkhathi uzulu usuka athwale nzima ngoba zinengi inhlupho asuke ahlangane lazo. Sikhangele kakhulu ngamalungelo abantu. Kusuka kuvame ukuba ngenxa kokuguquka komumo womkhathi inengi lisuka lincindezelwe kumalungelo akhe abalisa awezempilakahle, awezemfundo, awokudla, elokuphila kanye lelokukhululeka,” kutsho uDube.
Ukulwisa ukuguquka komumo womkhathi uzulu kumele alondoloze izihlahla, angazigamuli mahlayana, alime ngendlela elondoloza umhlabathi kanye lamanzi kanye lokwenza indonga ezizalondoloza amanzi.
Usabhuku wesigabeni seMasholomoshe uMnu Polite Moyo uthe njengenkokheli uzalwisa ukuba lezizifundo zifinyelele kuwowonke umuntu esigabeni ukuze balwise indlala, ukufa kanye lemikhuhlane elethwa yikuguquka komumo komkhathi.
“ukuguquka komumo womkhathi yisimo esikhona ngakho ke abantu kumele babambane, basebenzelane ndawonye ekulwisiseni lesisifo sokuguquka komumo womkhathi. Njengabantu kumele siqine ngokuhlanyela izihlahla ezinengi njalo senze indonga ukuze senelise ukulondoloza amanzi.
“Kuzamele izakhamuzi zibone ukuthi aziyakhi amakhujwini omfula ukuze uma izulu elinengi lingabuya bengathathwa ngamanzi kumbe ukudilika kwezindlu okuzabangela ukuthi amalungelo abo angcindezelwe,” kutsho uSabhuku.
Inhlanganiso yeiAmnesty International Zimbabwe yasungulwa ngomnyaka ka1961 njalo isebenza emazweni alikhulu lamatshumi amahlanu yinhlanganiso ephathisa uzulu ngokulwela amalungelo oluntu.