18 Ntulikazi 2025
Ngu Liberty Mutamba

QGALAZA- Kulonxiwa endaweni yeGqalaza kwele Gwanda North olwatshiywa ngo 1988 olokhu lunekwe impahla. Kubikwa ukuba umnikazi walolonxiwa, wafulathela umuzi kusanda kuvelwa empini esiya kwele South Africa ukuyebona abantwana bakhe, ngemva kwesikhatshana wabhubha wangcwatshwa khonale kwele South Africa.
Impahla lezo kubikwa ngezika mnikazi wonxiwa uNaRawu (Ever Ndlovu) lodadewabo uElmore Ndlovu owabhubhela eMakhokhoba koBulawayo.
Izakhamizi zibika ukuba ngo 1992 bekungasahlali muntu impahla zabuthelelwa endlini eyodwa.
Okulokhu kuyimpicabadala yikuba izigqoko ezasala kulolo nxiwa aziboli. Lokhu sekutshiye izakhamizi zakulowo mango zidlela evalweni, nanko besithi akudluleki ebusuku kulolonxiwa.
“Ebusuku akuhambeki lapha, abantu bathi babona ingani kulomuntu kodwa kungela, kuyabe kubonakala amathonga. Kudala besilindela izimota emzini lo, kodwa kathesi akusahlaleki. Sesatshintsha indawo yokulindela izimota ikakhulu ebusuku. Siyesaba sibili, sifisa indawo le idilizwe,” kubika uRuth Moyo.

UGeshom Ncube oyakhele duze lalolonxiwa uthi uyesaba ukuthi abantwana bangahuga umoya ongabahlupha.
“Kuyasethusa ukuba impahla lezi aziboli ngoba iminyaka isiminengi. Abantwana sihlala sibakhuza ukuthi bengadlaleli enxiweni sesaba ukuthi bazahuga umoya esingawaziyo. Thina njengezakhamizi sesaba ukudiliza into zabantu, kodwa silesifiso ukuba unxiwa olunje ludilizwe,” kutsho uNcube.
UCain Kenny Ndlovu isihlobo esikhulu sika Na Rawu uthi laye ufisa unxiwa ludilizwe.
“Ngiqale ukuhlala lapha ilizwe lisanda kuthola uzibuse kodwa kuyangimangalisa ukuba impahla aziboli.
“Sike safisa ukutshisa impahla kodwa sithole kulempahla zamadlozi so kwasisinda ukuthi sizidilize ngoba asikwazi ukuba ezamadlozi lezi ngezikabani ngoba bekulo dadewethu lo babakazi njalo lokuthi bebezisebenzisa njani asikwazi.
“Njengemuli lathi sifisa ukuba impahla lezi zitshiswe unxiwa luhle ludilizwe ngoba kuyisimanga okwenzakala lapha.
“URawu usaphila ukwele South Africa sike samthinta ngomnyaka ka2022 wathi uzabuya kodwa asimboni, laye ngumuntu osekhulile. Sizadinga ubukhokheli, labadala abakwaziyo ngento zamadlozi besincedise ukudiliza unxiwa lolu,” kubika uNdlovu.

Umsakazo Kazulu uxoxe leNduna yakulowo mango uMathema wathi amanxiwa anjalo avala into ezinengi ingakho kumele adilizwe.
“Njengobukhokheli bakulindawo sizadingisisa ukuba nxa kulendaba enje iphathwa njani. Amanxiwa anjengaleli afuna ukudilizwa ngoba avala izulu.
“Impahla zamadlozi kuyabe kumele zigqitshelwe phansi ikakhulu nxa umnikazi sewadlula emhlabeni. Sizadingisisa kabanzi andubana sithathe inyathelo leli,” kubika induna uMathema.