28 Mabasa 2025
Ngu Liberty Mutamba

Ukufakwa kwamaSolar ezivandeni sekubone ingqubekela phambili isiya phambili kubalimi, lokhu kuzangemva abalimi be Ikhutseng betshaye isivuno esihle esivandeni sabo. Abalimi akade bekhala ngokuthi amanzi akhatshana njalo bathelezela nzima yibo asebezitshaya isifuba bebona inala.
Umdumo ozwakala esivandeni se Ikhutseng kuward 11 (Ntalale) lapho amasolar epompa amanzi sekwenza isivande lesi sihlale sithole isivuno esithe xaxa. Amasolar lawo ancedisa abalimi ukuthi bazitholele imadlana ngoba ngaphandle kokulima bayenelisa ukugela, ukuthola umlilo wabo makhalekhukhwini njalo sebeyenelisa ukungena ebulenjini ngoba sebele WiFi.
Isivande lesi sithole ama Solar ngaphansi kohlelo lokusebenzisa amandla amaSolar ukuthuthukisa izabelo oluqhutshwa yinhlanganiso ye Practical Action, ngapha ezansi yemaNdebeleni lukhangelwe ngu Shepherd Masuka, yena ophawule ukuba uhlelo lolu lwasungulwa njenge sisombuluko kulandela ukuguquka komkhathi.
Okhangele amasolar la esivandeni se Ikhutseng uBeauty Dube uthi ama Solar la, asebancedise kakhulu.
“Isivande sethu besesiqhula kodwa ngemva kokufakwa kwamasolar sekwenze sabona ukuthi sekule mpilo la ekhaya. Amasolar ethu lawa ayenelisa ukupompa amanzi loba kumakhaza ngokunjalo sesenelisa ukulima izilimo ezitshiyeneyo. Ama Solar ayancedisa izakhamizi ngoba bayathola umlilo wokukhanyisa ebusuku njalo lokugela Kanye lakubo makhalekhukhwini. Sibonga njalo iPractical Action ngokusifakela WiFi sesiyenelisa ukungena enkundleni zokuxhumana sixoxe labanye abalimi,” kubika uDube.
Umgcinisihlalo walesisivande uAngeline Ndlovu uthi abalimi labo bathe bebona usizo lwama Solar basukumela phezulu.
“Ukuthelezela ngamakhanda bekungekho lula abanye abalimi besebetshiyile lapha esivandeni, kodwa ukubuya kwama Solar namhla isivande sethu silabalimi abangu 43. Okutshengisa ukuthi abalimi bayaluthakazelela uhlelo lolu. Umumbu sesiqalile ukuvuna, okwakhathesi silime indumba, amatamatisi, lembhida lokunye nje. Isivande sethu siyasiphilisa kakhulu siyenelisa ukuthengisa sithole inzuzo sibhadalele abantwana esikolo, kanye lokuziphilisa,” kutsho uNdlovu.
Ezinye izivande ezithole usizo oluvela kuPractical Action zise Selonga, Ntalale, Mawaza, Bhorabhora, Zwamagwamba. Abantwana besikolo seMawaza labo bathola usizo ngaphansi kohlelo lwe Practical Action, bayenelisa ukuthola umlilo kubomakhalekhukhwini ukuze benelise ukuqhuba izifundo zabo.
Isivande se Mpho eSelonga laso sincoma uhlelo lolu. UKhansila wakulowo mango uEmmanuel Makhabane Ndlovu uthi abalimi sebethole ikhaya elingcono.
“Isivande seMpho beselifile kungasalinywa la, namhla siyathaba nxa sibona kuluhlaza so. Abantu besebefulathele umhlabathi lo ngoba beselwa ukuphathiswa ikanti abanye bebengasela mandla okulima. Namhla sekulama Solar abantu sebeyenelisa ukuthelezela kalula njalo isivande sesitshengisa impilo. Sibonga ukuxhaswa namhla abalimi sebekwanisa ukuthola amanzi, lokudla lemali engabaphathisa ukuze benelise ukuzithuthukisa,” kusitsho uMakhabane.